Gunnlaugs Saga Ormstungu

Önundur hét maður er bjó suður að Mosfelli. Hann var auðmaður hinn mesti og hafði goðorð suður þar um nesin. Hann var kvongaður maður og hét Geirný kona hans, Gnúpsdóttir, Molda-Gnúpssonar er nam suður Grindavík.

Þeirra synir voru þeir Hrafn og Þórarinn og Eindriði. Allir voru þeir efnilegir menn en þó var Hrafn fyrir þeim í hvívetna. Hann var mikill maður og sterkur, manna sjálegastur og skáld gott og er hann var mjög rosknaður þá fór hann landa á milli og virðist hvervetna vel þar sem hann kom.

Þá bjó suður á Hjalla í Ölfusi þeir Þóroddur hinn spaki Eyvindarson og Skafti son hans er þá var lögsögumaður á Íslandi. Móðir Skafta var Rannveig dóttir Gnúps Molda-Gnúpssonar og voru þeir systrasynir Skafti og Önundarsynir. Var þar vinátta mikil með frændsemi.

Þá bjó út að Rauðamel Þorfinnur Sel-Þórisson og átti sjö sonu og voru allir efnilegir menn. Þeir hétu svo: Þorgils, Eyjólfur og Þórir, og voru þeir mestir menn út þangað. Og þessir menn er nú eru nefndir voru allir uppi á einn tíma.

Og þessu nær urðu þau tíðindi er best hafa orðið hér á Íslandi að landið varð allt kristið og allt fólk hafnaði fornum átrúnaði.

Gunnlaugur ormstunga, er áður var frá sagt, var nú ýmist að Borg með Þorsteini eða Illuga föður sínum á Gilsbakka sex vetur og var hann þá átján vetra og samdist þá mikið með þeim feðgum.

Maður hét Þorkell svarti. Hann var heimamaður Illuga og náfrændi og hafði þar upp vaxið. Honum tæmdist arfur norður í Vatnsdal í Ási og beiddi hann Gunnlaug fara með sér. Og hann gerði svo og riðu norður tveir saman í Ás og fengu féið, og greiddu þeir féið af höndum er varðveitt höfðu með atgöngu Gunnlaugs.

Og er þeir riðu norðan gistu þeir í Grímstungum að auðigs bónda er þar bjó. Og um morguninn tók smalamaður hest Gunnlaugs og var þá sveittur mjög er þeir fengu. Gunnlaugur laust smalamanninn í óvit. Bóndi vildi eigi svo búið hafa og beiddi bóta fyrir. Gunnlaugur bauð að gjalda bónda mörk. Bónda þótti það of lítið.

Gunnlaugur kvað þá vísu:

Mörk bauð eg mundangs sterkum
mannni, tyggja ranna.
Grásíma skaltu góma
glóðspýtis það nýta.
Iðrast muntu ef yðrum
allráðr flóða úr sjóði
lætr eyðanda líða
linns samlagar kindar.
Þessi varð sætt þeirra sem Gunnlaugur bauð og riðu þeir suður heim við svo búið.

Og litlu síðar beiddi Gunnlaugur föður sinn fararefna í annað sinn.

Illugi segir: "Nú skal vera sem þú vilt," segir hann. "Hefir þú nú heldur samið þig úr því sem var."

Reið Illugi þá heiman skjótt og keypti skip hálft til handa Gunnlaugi, er uppi stóð í Gufuárósi, að Auðuni festargram. Þessi Auðun vildi eigi utan flytja sonu Ósvífs hins spaka eftir víg Kjartans Ólafssonar sem segir í Laxdæla sögu og varð það þó síðar en þetta.

Og er Illugi kom heim þá þakkaði Gunnlaugur honum vel. Þorkell svarti réðst til ferðar með Gunnlaugi og var fluttur varnaður þeirra til skips en Gunnlaugur var að Borg meðan þeir bjuggust og þótti glaðara að tala við Helgu en vera í starfi með kaupmönnum.

Einnhvern dag spurði Þorsteinn Gunnlaug ef hann vildi ríða til hrossa með honum upp í Langavatnsdal. Gunnlaugur kvaðst það vilja.

Nú ríða þeir tveir saman þar til er þeir koma til selja Þorsteins er heita á Þorgilsstöðum og voru þar stóðhross er Þorsteinn átti fjögur saman og voru rauð að lit. Hestur var allvænlegur og lítt reyndur. Þorsteinn bauð að gefa Gunnlaugi hrossin en hann kvaðst eigi hrossa þurfa er hann ætlaði af landi.

Og þá riðu þeir til annarra stóðhrossa. Var þar hestur grár með fjórum merum og var sá bestur í Borgarfirði og bauð Þorsteinn að gefa þann Gunnlaugi.

Hann svarar: "Eigi vil eg þessi heldur en hin. Eða hví býður þú mér eigi það er eg vil þiggja?"

"Hvað er það?" segir Þorsteinn.

Gunnlaugur mælti: "Helga hin fagra dóttir þín."

Þorsteinn svarar: "Ei mun svo skjótt ráðast," segir hann og tók annað mál og riðu heimleiðis ofan með Langá.

Þá mælti Gunnlaugur: "Vita vil eg," segir hann, "hverju þú vilt svara mér um bónorðið."

Þorsteinn svarar: "Ekki sinni eg hégóma þínum," segir hann.

Gunnlaugur mælti: "Þetta er alhugi minn en eigi hégómi."

Þorsteinn svarar: "Vita skyldir þú fyrst hvað þú vildir. Ertu ei ráðinn til utanferðar og lætur þó sem þú skulir kvongast? Er það ekki jafnræði með ykkur Helgu meðan þú ert svo óráðinn og mun því ekki verða á litið."

Gunnlaugur mælti: "Hvar til ætlar þú um gjaforð dóttur þinnar ef þú vilt eigi gifta syni Illuga svarta, eða hvar eru þeir í Borgarfirði er meira háttar séu en hann?"

Þorsteinn svarar: "Ekki fer eg í mannjöfnuð," segir hann, "en værir þú slíkur maður sem hann þá mundi þér ei frá vísað."

Gunnlaugur mælti: "Hverjum viltu heldur gifta dóttur þína en mér?"

Þorsteinn svarar: "Mart er hér gott mannval. Þorfinnur að Rauðamel á sjö sonu og alla vel mannaða."

Gunnlaugur svarar: "Hvorgi þeirra Önundar né Þorfinns er jafnmenni föður míns því að þig skortir sýnt við hann. Eða hvað hefir þú í móti því er hann deildi kappi við Þorgrím goða Kallaksson á Þórnessþingi og við sonu hans og hafði einn það er við lá?"

Þorsteinn svarar: "Eg stökkti í brott Steinari syni Önundar sjóna og þótti það heldur mikilræði."

Gunnlaugur svarar: "Egils naustu að því, föður þíns, enda mun þar fám bóndum vel endast að synja mér mægðar."

Þorsteinn svarar: "Hafðu í frammi kúgan við þá uppi við fjöllin en það kemur þér fyrir ekki hér út á Mýrunum."

Um kveldið koma þeir heim. Og um morguninn ríður Gunnlaugur upp á Gilsbakka og bað föður sinn ríða til kvonbæna með sér út til Borgar.

Illugi svarar: "Þú ert óráðinn maður þar sem þú ert ráðinn til utanferðar en lætur nú sem þú skulir starfa í kvonbænum og veit eg að slíkt er ekki við skaplyndi Þorsteins."

Gunnlaugur svarar: "Eg ætla þó utan allt eins og líkar mér ekki utan þú fylgir þessu."

Síðan reið Illugi heiman með tólfta mann ofan til Borgar og tók Þorsteinn vel við honum.

Um morguninn snemma ræddi Illugi til Þorsteins: "Eg vil tala við þig."

Þorsteinn svarar: "Göngum upp á borgina og tölum þar."

Og svo gerðu þeir. Gunnlaugur gekk með þeim.

Þá mælti Illugi: "Gunnlaugur frændi minn kveðst hafa vakið bónorð við þig fyrir sína hönd að biðja Helgu dóttur þinnar. En nú vil eg vita hvern stað eiga skal málið. Er þér kunnig ætt hans og fjáreign vor. Skal hvorki til spara af vorri hendi staðfestu né mannaforráð ef þá er nær en áður."

Þorsteinn svarar: "Það eitt finn eg Gunnlagi að mér þykir hann vera óráðinn," segir hann, "en ef hann væri þér líkur í skaplyndi þá mundi eg lítt seinka."

Illugi svarar: "Þetta mun okkur verða að vinslitum ef þú synjar okkur feðgum jafnræðis."

Þorsteinn svarar: "Fyrir þín orð," segir hann, "og okkra vingan þá skal Helga vera heitkona Gunnlaugs en eigi festarkona og bíða þrjá vetur. En Gunnlaugur skal fara utan og skapa sig eftir góðra manna siðum en eg skal laus allra mála ef hann kemur ei svo út eða mér virðist eigi skapferði hans."

Og við þetta skilja þeir. Ríður Illugi heim en Gunnlaugur til skips. Og er þeim gaf byr létu þeir í haf og komu skipi sínu norður við Noreg og sigldu inn eftir Þrándheimi til Niðaróss og lágu þar í lægi og skipuðu upp.